Το βιβλίο
επιχειρεί μια «ιχνηλάτηση» — όπως λέει ο τίτλος — των σχέσεων, των διαδρομών,
των μνημών και των διασυνδέσεων μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, με έμφαση σε
συγκεκριμένες περιοχές και ιστορικές περιόδους. Ο συγγραφέας, με ταυτόχρονη
έρευνα και πολιτιστική ευαισθησία, στρέφει το βλέμμα του: σε περιοχές όπως η
Σάμος και η Κύπρος — πώς κυπριακές παροικίες/πρόσωπα έδρασαν ή εγκαταστάθηκαν
στη Σάμο. Στη σχέση των δύο τόπων τον 18ο και 19ο αιώνα, με ναυτικές διαδρομές,
τεχνίτες, μορφές κ.ά. Σε μεμονωμένες προσωπικότητες — όπως ο Μητροπολίτης της
Μήθυμνα (Λέσβου) Πανάρετος, που είχε κυπριακή καταγωγή. Σε τραγικές καμπές της
ιστορίας, όπως η Μικρασιατική Καταστροφή και οι σχετικές μνήμες/επιπτώσεις.
Σε λογοτεχνική/πολιτισμική ανάγνωση —
π.χ. μέσα από το έργο του Στρατής Μυριβήλης και τη σχέση του με τη Λέσβο/Κύπρο.
Ο σκοπός
είναι διπλός: αφενός να καταγράψει και να φωτίσει άγνωστες ή λιγότερο
προβεβλημένες πτυχές της ιστορικής διασύνδεσης Ελλάδας–Κύπρου, αφετέρου να
λειτουργήσει ως μια μορφή «μνήμης» και καταγραφής της πολιτιστικής κληρονομιάς
και του πόνου της απώλειας/διασποράς.
Το βιβλίο
χωρίζεται σε πέντε ενότητες.
Πρώτη
ενότητα: Σάμος-Κύπρος — σχέση από την αρχαιότητα έως σήμερα, με παραδείγματα
Κύπριων που έζησαν και εργάστηκαν στη Σάμο.
Δεύτερη
ενότητα: 18ος-19ος αιώνας — με έμφαση στα ναυτικά δίκτυα της Ανατολικής
Μεσογείου και στη συμβολή των Κυπρίων.
Τρίτη
ενότητα: Η μορφή του Πανάρετου, κυπριακής καταγωγής μητροπολίτη, και η
συνεισφορά του στον νεοελληνικό διαφωτισμό & επανάσταση.
Τέταρτη
ενότητα: Η μικρασιατική καταστροφή — με στοιχεία για εμπόριο οστών θυμάτων, για
παραποίηση ιστορίας, και για επιπτώσεις στον ελληνισμό.
Πέμπτη
ενότητα: Δοκίμιο για τον Στρατή Μυριβήλη — η σχέση του με το τοπίο, τον έρωτα,
τη Λέσβο, και την Κύπρο.
Ο τίτλος
«καθρέφτης της μνήμης» υποδηλώνει ότι η ιστορία/μνήμη της Κύπρου αντανακλάται
στην Ελλάδα — και αντίστροφα — σαν ένας καθρέφτης. Η έμφαση δεν είναι απλώς σε
μεγάλα ιστορικά γεγονότα, αλλά σε μικρές ιστορίες, μελέτες περιπτώσεων,
προσωπικότητες και τοπικότητα — «ιχνηλατώντας» (λεπτομέρειες) ίχνη. Υπάρχει
έντονη πολιτισμική/μνημειακή χροιά: η μνήμη δεν είναι απλώς καταγραφή, αλλά και
επανεξέταση, δικαίωση και διαμαρτυρία (όπως στο θέμα των οστών θυμάτων).
Συνδυάζει ιστορική έρευνα, λογοτεχνική αφήγηση, πολιτιστική μελέτη —
καθιστώντας το έργο πολυεπίπεδο.
Συμβάλλει
δε στην ανάδειξη της κυπριακής παρουσίας/δραστηριότητας σε άλλα μέρη της
Ελλάδας, θέμα αρκετά λιγότερο εξερευνημένο. Ενισχύει την κατανόηση της
ιστορικής αλληλεπίδρασης Ελλάδας και Κύπρου με έμφαση όχι μόνο σε πολιτικές ή
στρατιωτικές διαστάσεις, αλλά και σε κοινωνικές, πολιτισμικές,
τεχνίτες/μάστορες, τοπικότητα. Ενθυμίζει πως η μνήμη και η ιστορία μπορεί να
είναι «καθρέφτης» — δηλαδή δείχνουν αντανακλάσεις, επαναλήψεις, συμπλέγματα που
διατρέχουν τον ελληνισμό. Επικοινωνεί ένα μήνυμα για την ανάγκη της ιστορικής
αλήθειας και της μνήμης, ειδικά σε θέματα που συχνά υποβαθμίζονται ή
παραποιούνται (όπως οι γενοκτονίες, η προσφυγιά). Αποτελεί πηγή μελέτης για
ερευνητές, για εκπαιδευτικούς, για πολιτιστικά ιδρύματα αλλά και για κάθε
ενδιαφερόμενο που θέλει να συνδέσει τοπικότητα, μνήμη και ιστορία.
Το βιβλίο
προσεγγίζει την ιστορία με μικροϊστορική διάθεση — κάτι που το καθιστά
ιδιαίτερα ενδιαφέρον αλλά απαιτεί από τον αναγνώστη να παρακολουθήσει
λεπτομερείς παραπομπές, επώνυμα, τοπικές πηγές. Η άποψη του συγγραφέα φαίνεται
ότι «αγκαλιάζει» την κυπριακή καταγωγή του αλλά και διαμαρτύρεται για πλευρές
της ιστορίας — αυτό μπορεί να δώσει μία πιο προσωπική/συναισθηματική χροιά στην
αφήγηση. Μπορεί να αξιολογηθεί το κατά πόσον η έρευνα καλύπτει επαρκώς τις
πηγές της περιόδου και το αν υπάρχουν σημεία όπου η σύνδεση Ελλάδας-Κύπρου
υπερτονίζεται ως σύμβολο. Από παιδαγωγική άποψη, το βιβλίο μπορεί να
λειτουργήσει ως αφετηρία για εργασίες σχετικά με την μικροϊστορία, την ιστορία
των διασπορών, την πολιτιστική ιστορία. Ίσως να απαιτείται συμπλήρωση με
μεγαλύτερης έκτασης ιστορικά έργα για την κατανόηση των ευρύτερων πλαισίων
(ναυτική ιστορία, εθνογραφία Κύπρου, προσφυγιά κ.ά.).
Ξεκινήστε
με το ερώτημα: «Τι σημαίνει να «ιχνηλατείς» τη μνήμη;» — και συνδέστε το με τον
τίτλο του βιβλίου. Κλείσε με το γιατί το βιβλίο είναι επίκαιρο — για την
ιστορική γνώση, για τη διασπορά, για τις νέες γενιές που χρειάζονται να «δουν»
τις ρίζες τους, για τον πολιτισμό.
